Iedereen wil de polder moderniseren…

Deze week waren we aanwezig bij het webinar Draagvlak in de polder, georganiseerd op initiatief van de Werkvereniging, over modernisering van arbeidsverhoudingen. De Werkvereniging is een relatief nieuwe organisatie die ‘moderne’ werkenden organiseert. Doel van de bijeenkomst was om ‘bruggen te slaan’ naar de ‘oude’ organisaties in de polder. Naast vertegenwoordigers van organisaties van werkgevers (AWVN) en werknemers (CNV) werd deelgenomen vanuit de politiek en de wetenschap. Ook de naamgever van de Commissie Borstlap die een zwaarwegend advies over modernisering van de arbeidsmarkt heeft uitgebracht, was van de partij.

Wat opviel was dat iedereen de polder wil moderniseren… Vanuit de politiek werd daarbij gewezen op de aangenomen motie die het kabinet vraagt om ook ‘nieuwe’ organisaties te betrekken bij het overleg met de polder. Niemand leek zich echter goed te herinneren dat dezelfde boodschap al in 2013 bij politiek en polder op tafel lag in de vorm van een SER-advies aan de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Welke concrete stappen zijn er sindsdien gezet? Op welke punten is de polder nu ‘moderner’ dan 8 jaar geleden? Deze vragen werden noch gesteld, noch beantwoord…

Leverde het webinar dan niets op? Niet helemaal. Commissievoorzitter Hans Borstlap gaf aan minder vast te willen houden aan oude arbeidsverhoudingen dan op grond van het rapport van ‘zijn’ commissie algemeen wordt aangenomen. De Werkvereniging pleitte om wettelijke basisvoorzieningen voor alle werkenden niet langer te koppelen aan de juridische contractsvorm, maar aan de werkende zelf, ongeacht de contractsvorm. En vanuit de AWVN, partij bij veel CAO’s, kwam het pleidooi om meer te investeren in duurzame inzetbaarheid en ontwikkeling van alle werkenden dan in eerder stoppen met werken voor ouderen, waarover op dit moment in bijna elke CAO afspraken worden gemaakt. Voorstellen die zeker aandacht en nadere uitwerking verdienen. 
​​​​​​​Maar of ze het draagvlak in de polder wezenlijk zullen veranderen…?

Ruziënde vakbonden…

Terwijl de CAO-onderhandelingen in veel bedrijven en sectoren stagneren, zien vakbonden er geen been in om ook onderling ruzie te maken… Op sociale media woedt al geruime tijd een hetze tegen het Alternatief voor Vakbond AVV. Deze vakbond is inmiddels bij een flink aantal CAO’s betrokken, soms samen met andere bonden, soms in plaats van andere bonden. AVV werd in 2005 opgericht door de huidige voorzitter Martin Pikaart en Mei Li Vos, die op dit moment de voorzitter is van de Partij van de Arbeid in de Eerste Kamer. Die combinatie leidde binnen de PvdA tot acties tegen de senator, die in 2020 besloot te stoppen als vice-voorzitter van AVV. Vorige week verscheen het boek Het Polderkartel van AVV-voorzitter Martin Pikaart dat de onderlinge verhoudingen met de traditionele vakbonden ook geen goed zal doen…

Opkomst van nieuwe vakbonden kan ook positief benaderd worden. De organisatiegraad van traditionele vakbonden FNV, CNV en De Unie is in veel bedrijven en sectoren laag. Hoewel de representativiteit niet alléén door ledenaantallen wordt bepaald (onderzoek toont aan dat veel ongeorganiseerde werknemers dezelfde wensen hebben als hun georganiseerde collega’s) kunnen nieuwe vakbonden ook een welkome aanvulling zijn. De CAO Gemeente Amsterdam wordt naast FNV en CNV met twee andere vakbonden afgesloten, de categorale vakbond voor medewerkers van decentrale overheden en de onafhankelijke Amsterdamse vakorganisatie ABGP. Landelijk kan daarbij naast de AVV gedacht worden aan bijvoorbeeld LBV en RMU die beide al aan een aantal CAO-tafels meedoen.

Puzzelend of vechtend CAO-onderhandelen…?

“Een CAO-conflict nog voordat de gesprekken écht op gang zijn gekomen? CAO-onderhandelingen gaan er tegenwoordig hard aan toe. Werkgevers en vakbonden die lijnrecht tegenover elkaar staan, het is eerder regel dan uitzondering. Hoewel de CAO-onderhandelingen nog maar net zijn begonnen liggen vakbonden en werkgevers al met elkaar over hoop. Het hoort er natuurlijk een beetje bij. Hoog spel spelen, smijten met deuren… Alles wordt in de strijd gegooid om het onderste uit de kan te halen…”

Het bovenstaande is overgenomen uit het vakblad Cobouw, waarin verslag wordt gedaan van de onderhandelingen over de CAO Bouw. Helaas zien wij in de dagelijkse praktijk veel soortgelijke CAO-onderhandelingsprocessen. CAO-partijen die vechtend tegenover elkaar staan of – nog erger – over straat rollen. Hoort dat erbij, zoals Cobouw schrijft…? Natuurlijk niet! Ruim 10 jaar geleden ontwikkelden wij voor het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie (een initiatief van CAO-partijen AWVN, FNV en CNV) het concept Puzzelend CAO-onderhandelen. Dat hebben we vervolgens in verschillende bedrijven en sectoren mogen introduceren. Altijd met succes en met betere resultaten dan in het verleden met vechtend CAO-onderhandelen werden bereikt. Voor beide partijen!

Is het niet onbegrijpelijk dat puzzelend CAO-onderhandelen nog steeds uitzondering op de regel van vechtend CAO-onderhandelen lijkt! De oorzaak daarvan stelden we ruim 10 jaar geleden óók al vast, wetenschappelijk onderbouwd: CAO-onderhandelaars van werkgevers en vakbonden houden elkaar gegijzeld in de wederzijdse angst dat de ánder niet puzzelend zou willen onderhandelen. Terwijl het tegendeel het geval is!

Wordt het niet hoog tijd voor puzzelend CAO-onderhandelen? Wij zijn graag bereid onze inzichten én ervaringen met elke geïnteresseerde sector en bedrijf te delen!

Wilco Brinkman en Henk Strating
partners HS Arbeidsvoorwaarden
www.hsarbeidsvoorwaarden.nl

Verkiezingen en arbeidsverhoudingen

De uitslag van de verkiezingen voor de Tweede Kamer die deze week plaatsvonden kunnen op verschillende manieren worden beoordeeld. Op deze plaats leggen we de relatie met de arbeidsverhoudingen. Op het bord van het nieuwe kabinet liggen de rapporten van de Commissie Borstlap en de WRR over de arbeidsmarkt en het nog uit te werken pensioenakkoord. Het laatste, waarbij D66-minister Wouter Koolmees hoofdrolspeler was, lijkt met de verkiezingswinst van D66 ‘veilig’. Wellicht zal bij de verdere uitwerking ervan nog meer accent worden gelegd op individuele aanspraken, een sterke wens van D66. Interessant is de vraag wat de beoogde regeringspartijen VVD en D66 gaan doen met de rapporten over de arbeidsmarkt, die het vaste arbeidscontract centraal stellen. VVD en D66 hebben beide een veel genuanceerdere visie op de arbeidsmarkt, waarin ruim plaats is voor eigentijdse arbeidsrelaties, zoals ZZP. Daarbij past natuurlijk niet om de vaste baan weer tot norm te verheffen, zoals de Commissie Borstlap bepleit. Partijen die dat pleidooi wel steunen, zoals CDA en Partij van de Arbeid, hebben geen verkiezingswinst geboekt, maar kunnen wel deel van het nieuwe kabinet gaan uitmaken. Daardoor zouden klassieke tegenstellingen, zoals die ook in de polder tussen werkgevers en vakbonden bestaan, kunnen herleven. Al met al denken wij dat de verkiezingsuitslag tijdens de komende kabinetsperiode tot interessante discussies kan leiden, waarvan de uitkomst allerminst vooraf vast staat. 

Henk Strating en Wilco Brinkman zijn partners van HS Arbeidsvoorwaarden | CAO-advies&onderhandelingen

(H)échte sociale partners zijn nu nodig!

Wij hebben op deze plaats vaker aandacht besteed aan gevolgen van de corona-crisis op de arbeidsverhoudingen. Zoals elke crisis brengt ook deze crisis tot dreigingen, maar ook nieuwe kansen. We zien dat terug in de economie: sommige sectoren en bedrijven worden zwaar door corona geraakt, andere profiteren er juist van. Weer andere maken beide mee en zien kans om, na bijvoorbeeld door de lockdown te zijn getroffen, er weer bovenop te komen door nieuwe kansen die zich aandienen te benutten.

Wij denken dat die mogelijkheid voor (vrijwel) elke sector in meer of mindere mate is weggelegd. Het vraagt om een ondernemende visie, met oog voor dreigingen, ook van medewerkers en lef om nieuwe kansen te benutten. CAO-partijen kunnen daar aan bijdragen door in onderhandelingen over de CAO met beide rekening te houden, de negatieve gevolgen van de crisis te bestrijden of te verzachten en ruimte te bieden om op nieuwe kansen in te spelen.

Helaas zien we daar in de praktijk nog weinig voorbeelden van. In veel sectoren en bedrijven zien we dat partijen elkaar verwijten misbruik van de corona-crisis te maken of er juist te weinig rekening mee te houden. Dat is jammer, want deze tijd vraag juist om (h)échte sociale partners die er samen de schouders onder zetten om de corona-crisis te overwinnen!

Henk Strating en Wilco Brinkman zijn partners van HS Arbeidsvoorwaarden | CAO-advies&onderhandelingen

Hebben bedrijfstak-CAO’s nog toekomst?

Terwijl de onderhandelingen over de CAO Beroepsgoederenvervoer vast lijken te lopen heeft transportbedrijf Mainfreight, een wereldwijde logistieke dienstverlener, opgericht in Nieuw Zeeland, haar medewerkers laten weten de CAO niet langer toe te willen passen en zelf afspraken over arbeidsvoorwaarden te gaan maken met de Ondernemingsraad. In navolging van supermarkt Jumbo, die dat eerder deed, krijgen medewerkers de keuze tussen de nieuwe arbeidsvoorwaarden of de CAO. Mainfreight wil op deze manier op alle medewerkers van het bedrijf dezelfde arbeidsvoorwaarden toepassen. Hetzelfde doet zich voor in de metaalindustrie, waar CAO-onderhandelingen ook met (stakings)acties gepaard gaan. Daar streeft het bedrijf ASML, ook al een wereldspeler, naar een eigen CAO in plaats van de bedrijfstak-CAO Metalektro. Die wens heeft het bedrijf al veel langer, maar in de CAO afgesproken procedures staan de realisatie ervan in de weg. De huidge (stakings)acties rond de bedrijfstak-CAO lijken de wens van een eigen regeling alleen maar te versterken.

Deze berichten roepen (opnieuw) de vraag op of bedrijfstak-CAO nog toekomst hebben? Wij denken het wel, al was het maar omdat lang niet elk bedrijf, zoals Mainfreight en ASML, elk jaar eigen afspraken over arbeidsvoorwaarden met OR of vakbonden wil of kan maken. Maar dan zullen bedrijfstak-CAO’s wel (veel) meer ruimte moeten bieden voor maatwerk per onderneming voor die ondernemingen die daarvan gebruik willen maken. Daarover wordt in veel bedrijfstak-CAO’s al decennia-lang gesproken, maar tot op de dag van vandaag is eigenlijk nog maar weinig échte vooruitgang geboekt.

Ongelijke monniken, ongelijke kappen

Wie de CAO-ontwikkelingen de afgelopen tijd volgt ziet grote verscillen tussen sectoren en bedrijven. Loonstijgingen in sommige CAO’s zijn veel hoger (of lager) dan in andere. We zien loonstijgingen van meer dan 3% op jaarbasis, maar ook van veel minder dan 1%! Die zijn niet met elkaar te vergelijken zonder alle andere CAO-afspraken erbij te betrekken. Soms spelen CAO-afspraken uit het verleden ook nog een rol. Tenslotte hebben bedrijven en sectoren op dit moment te maken met fors stijgende pensioenpremies om te voorkomen dat de pensioenopbouw te zeer verslechtert. Kortom, er is sprake van ongelijke monniken en ongelijke kappen. Dat geldt ook binnen sectoren met een bedrijfstak-CAO. Daar zijn bedrijven soms zwaar getroffen door de corona-crisis en de economische gevolgen daarvan, terwijl andere de dans hebben kunnen ontspringen en soms zelfs gebruik hebben kunnen maken van nieuwe kansen. Ook daar is dus sprake van ongelijke monniken, die ongelijke kappen nodig hebben. In enkele CAO’s zien we dat terug in CAO-afspraken, zoals in de CAO Motorvoertuig- en Tweewielerbedrijven of in de voorstellen van werkgevers, zoals in de CAO Glastuinbouw. Zouden die voorbeelden niet veel meer navolging moeten krijgen? Ook na de corona-crisis? Verschillen tussen bedrijven bestaan immers niet alleen in crisistijd! Mogelijkheden voor maatwerk in CAO’s doen recht aan die verschillen. Ondernemingsraden kunnen in de bedrijven heel goed een rol spelen bij de beoordeling welke kappen voor welke monniken passend zijn.

Wilco Brinkman en Henk Strating zijn partners HS Arbeidsvoorwaarden

CAO in crisistijd

Na de CAO Glastuinbouw, die eerder dit jaar tot stand kwam, heeft ook de nieuwe CAO Motorvoertuigen- en tweewielerbedrijven het karakter van een (corona)crisis-CAO. Er is een bescheiden loonstijging van 1% per jaar afgesproken, maar bedrijven die zwaar door de coronacrisis zijn getroffen worden ontzien. Zij mogen de afgesproken loonsverhoging een jaar uitstellen of omzetten in vrije tijd. De partijen bij deze CAO, Bovag aan werkgeverszijde en de vakbonden FNV, CNV en De Unie maakten tijdens de vorige economische crisis ook al zo’n afspraak. Ook toen werden sommige bedrijven zwaarder door de crisis getroffen dan andere bedrijven. En ook toen werd er wel een loonsverhoging afgesproken, maar konden werkgevers die in zwaar weer verkeerden die omzetten in vrije tijd, waarmee leegloop verminderd kon worden.

Het is eigenlijk niet goed te begrijpen waarom het voorbeeld van deze crisis-CAO niet door andere sectoren wordt gevolgd. In veel meer sectoren worden sommige werkgevers zwaarder door de coronacrisis getroffen dan andere. Denk daarbij aan de horeca, maar bijvoorbeeld ook aan het winkelbedrijf. In dit CAOverzicht wordt melding gemaakt van het verschil van mening tussen vakbond FNV enerzijds en werkgevers en de andere vakbonden anderzijds over de CAO voor winkelmedewerkers. FNV wijst op bedrijven die ondanks de coronacrisis goede resultaten boeken, de andere partijen op bedrijven die de deuren moesten sluiten. Juist voor sectoren met zulke grote verschillen biedt een crisis-CAO, zoals opnieuw afgesproken voor de auto-, motor en fietsbedrijven uitkomst. Daar zien we geen verschillen van mening en zijn alle partijen tevreden!

“Post” corona-CAO’s komen moeizaam tot stand

Als één ding duidelijk wordt uit het bovenstaande CAOverzicht van de afgelopen week is het wel dat ‘post’ corona-CAO’s maar moeizaam tot stand komen. ‘Post’ staat natuurlijk tussen aanhalingstekens, want het coronavirus ligt alles behalve achter ons. Dat levert aan verschillende CAO-tafels al direct een probleem op. Werkgevers, die in hun eigen bedrijven de corona-maatregelen moeten handhaven, willen bij voorkeur per video en niet fysiek onderhandelen. Vakbonden, daarentegen, willen soms uitsluitend ‘aan tafel’ onderhandelen, uiteraard met in achtneming van de corona-voorschrijften.

Ook inhoudelijk blijken maar moeizaam (loon)afspraken tot stand te komen. Vooral het structurele en collectieve karakter van CAO-loonsverhogingen vormt een obstakel voor veel werkgevers. Dat is niet onbegrijpelijk omdat de corona-crisis veel onzekerheid meebrengt en niet iedere werkgever in een sector op dezelfde wijze treft. Misschien is het tijd voor creatieve oplossingen, waarbij een deel van de af te spreken loonsverhoging op bedrijfseigen wijze kan worden ingevuld. Zulke afspraken zijn in het verleden gemaakt ten tijde van de vorige economische crisis en zouden vandaag de dag ook niet misstaan. Daarnaast vragen andere onderwerpen om CAO-afspraken, zoals – in veel sectoren en bedrijven – de pensioenregeling, duurzame inzetbaarheid, scholing en ontwikkeling.

Wilco Brinkman en Henk Strating zijn partners bij HS Arbeidsvoorwaarden
www.hsarbeidsvoorwaarden.nl

CAO-onderhandelingen in corona-tijd

Vanwege het corona-virus werden in het voorjaar veel onderhandelingen over CAO’s opgeschort. Daardoor steeg het aantal af te sluiten CAO’s in het najaar tot recordhoogte. Inmiddels zijn in veel sectoren en bedrijven de onderhandelingen gestart of voortgezet, maar de tweede corona-golf dreigt nu opnieuw roet in het eten te gooien. Weliswaar blijft de omvang van de deelnemers aan CAO-onderhandelingen – vaak nipt (!) – onder de 30 personen, waarmee binnen bijeen gekomen mag worden. Maar de dringende oproep aan bedrijven, gesteund door de Stichting van de Arbeid, om zo veel als mogelijk thuis te werken en reisbewegingen te beperken maakt het voor sociale partners lastig om CAO-onderhandelingen ‘ergens in het land in een zaaltje’ te voeren.

Het alternatief is natuurlijk digitaal vergaderen met behulp van audio-videotechnologie. Daar wordt verschillend over gedacht. Wij hebben er inmiddels zelf in de praktijk goede ervaringen mee opgedaan en horen dat ook van CAO-onderhandelaars van werkgevers en vakbonden. Maar anderen willen er niets van weten en willen alleen ‘fysiek’ over CAO’s onderhandelen. Op Twitter hielden we er een bescheiden poll over. Daaruit bleek dat slechts een kleine minderheid van 13% van mening is dat over CAO’s niet met een videoverbinding kan worden onderhandeld. 87% vindt dat het wel kan, waarvan de helft zelfs enthousiast is en de andere helft het als gebrek aan beter beschouwt.

Kortom, ook deze verandering geeft aanleiding tot verschillen van mening en discussies. Misschien doet de Stichting van de Arbeid, waarin werkgeversorganisaties en vakbonden samen werken, er goed aan om tegen de achtergrond van het overleg dat zij met het kabinet voert over de corona-maatregelen er een duidelijk standpunt over in te nemen.